Tradycyjne sady na Węgrzech
Tradycyjne sady na Węgrzech to miejsca, w których można znaleźć drzewa w różnym wieku i różnych odmian, w których drzewa sadzone są w różnych odstępach i gdzie prowadzona jest ekstensywna gospodarka sadownicza.
Mogą to być ogrody, winnice, drzewa sadzone na pastwiskach, na cmentarzach, wałach przeciwpowodziowych, aleje wzdłuż dróg, pól, rzek itp.
W tych sadach najbardziej pospolitymi drzewami są śliwy, ale rosną w nich także jabłonie, grusze, wiśnie i orzechy – zwykle są to lokalne odmiany (np. jabłonie Sóvári, Batul). W takich sadach uprawiano również tradycyjne odmiany, które sadzone były powszechnie do końca XIX w.
Tradycyjne sady przestały być opłacalne ekonomicznie
Tradycyjne sady były uprawiane bez używania chemicznych środków, były koszone i wypasane.
W 1920 r. sady utraciły swoją opłacalność ekonomiczną, ponieważ sady towarowe nowych odmian uprawiane w sposób intensywny, przy zastosowaniu nowoczesnych technologii dostarczały więcej plonów.
Niedługo potem spadło zainteresowanie rynkiem owoców, w efekcie zachowanie i uprawa drzew owocowych przestała się całkowicie opłacać.
W ciągu ostatnich 50 lat, zdecydowana większość sadów – z wyjątkiem tych, które rosły przy domach – została opuszczona. Stare drzewa ścięto lub spalono a ogrody zarosły chwastami.
Niektóre z nich są wykorzystywane jako miejsca wakacyjne czy ogrody weekendowe - wtedy właściciele dbają o stare drzewa, ale większość została porzucona.
Działania organizacji pozarządowych i parków narodowych
Większość tradycyjnych sadów na Węgrzech znajduje się w złej kondycji. Nie prowadzi się odpowiednich zabiegów, drzewa są stare, owoce z nich spożywają wyłącznie mieszkańcy.
Organizacje pozarządowe i parki narodowe pełnią ważną rolę w ochronie tradycyjnych sadów: monitorują je, pielęgnują, zachowują zagrożone wyginięciem lokalne odmiany, budują ścieżki edukacyjne.
Nasz instytut zinwentaryzował stare odmiany (głównie drzew jabłoni) w regionie subkarpackim – na Ukrainie (region Visk), gdzie drzewa często osiągają wiek 100 lat. Sady są używane jako łąki albo miejsca wypasu zwierząt. Z powodów finansowych nie stosuje się w nich środków chemicznych, tak więc owoce z tych sadów są ekologiczne. W Transylwanii stare odmiany są głównie zachowane w ogrodach przydomowych, a lokalne społeczności mają ciągle bardzo dużą wiedzę na ich temat.
