Przeszłość i współczesność tradycyjnych sadów we Francji – między produkcją rodzinną a zorganizowanym systemem chronionej nazwy pochodzenia (ChNP)

Największy rozwój tradycyjnych sadów przypada na początek lat 60. XX w. Francja była wówczas największą „łąką” sadowniczą w Europie z ponad milionem ha obsadzonych tradycyjnymi sadami – dziś sady rosną na obszarze 146000 ha.

Kalendarz rolniczy z 1929 r. podaje następujące dane: ponad 100 milionów jabłoni i grusz (tabela 1.)

Dane statystyczne dotyczące sadów tradycyjnych z 1929 r.

Mimo szybkiego zmniejszania się liczby sadów w okresie intensyfikacji rolnictwa (1960-1990) tradycyjne sady nadal odgrywają ważną rolę w wypasie zwierząt gospodarskich np. w Normandii.

Produkcja lokalna na własne potrzeby, która w 1929 r. wynosiła ponad połowę produkcji cydru z jabłek i gruszek, pozostaje ciągle bardzo wysoka – dotyczy to zwłaszcza cydru (51 proc. w 2008 r.). Mimo, że opłacalność ekonomiczna tej produkcji bardzo zmalała, to produkcja cydru i calvadosu obliczana jest na 260 mln euro, głównie dzięki temu, że produkty te wpisane zostały w unijny rejestr Chronionego Znaku Pochodzenia (Ciders, Perry, Calvados, Kirsch).

Rok 2002 - 146000 ha i 5 milionów drzew

W latach 1960-2000 tradycyjne sady zanikały w dramatycznym tempie; 85 proc. ich powierzchni zlikwidowano. Z danych statystycznych wynika, że w 2002 r. tradycyjne sady rosły już tylko na obszarze 146000 ha, a liczbę drzew obliczano na 5 milionów. Do dziś 11000 rolników Normandii uprawia odmiany jabłoni, z których produkuje się cydr.

Z 340 000 ton jabłek uzyskuje się 1 260000 hl cydru i 18500 hl calvadosu. Produkcja cydru z oznakowaniem ChZP wynosi obecnie 110000 hl i stanowi 17 proc. cydru na rynku, natomiast produkcja soku jabłkowego jest znikoma.

Sprzedaż bezpośrednia

Dziś tradycyjne sady, których 70 proc. znajduje się w Normandii, składają się głównie z odmian cydrowych (90 proc. jabłoni, 10 proc. grusz), ale ciągle można odnaleźć tradycyjne sady śliw w Alzacji i wiśniowe sady w Fougerolles (na produkcję „Kirsch") czy w regionach górskich. Produkcja z oznakowaniem ChZP rozwinięta jest przede wszystkim w regionach Normandii i Bretanii oraz w departamentach Sarthe i Mayenne. Przetwarzanie owoców w gospodarstwach i sprzedaż bezpośrednia stały się znowu opłacalne ekonomicznie. Natomiast produkcja ekologiczna jak np. sok jabłkowy powinna być rozwijana.

Tradycyjne sady pełnią ważne funkcje w przyrodzie i krajobrazie; są ekosystemami bogatej bioróżnorodności fauny i flory, ostoją dla zagrożonych wyginięciem organizmów. Obliczono, że wśród 35 gatunków ptaków w Alzacji aż 10 związanych jest z tradycyjnymi sadami.

Połowę z nich stanowią ptaki owadożerne jak dudki, zielone dzięcioły, mazurki, szpaki, sikorki. Sady śliwkowe w Franche-Comté stanowią miejsca gniazdowania bardzo dużej populacji krętogłowych i pleszek. Badania wykazują, że ponad 75 gatunków ptaków związanych jest z tradycyjnymi sadami. Porównanie między tradycyjnymi a intensywnymi sadami w Normandii wykazuje, że o ile w pierwszych gniazduje 58 gatunków to w drugich zaledwie 25.

Zrównoważone rolnictwo

Tradycyjne sady przynoszą konkretne korzyści francuskiemu rolnictwu, ponieważ wzbogacają różnorodność krajobrazu i bioróżnorodność.

Tradycyjne sady są archetypami zrównoważonego rolnictwa: obciążając minimalnie środowisko dają produkty wysokiej jakości. Te zależności stały się podstawą regulacji dotyczącej zasad wzajemnej zgodności (cross-compliance) i programów rolno-środowiskowych, w ramach których ustalono odpowiednie wparcie finansowe.

Tradycyjne sady uznane za ekologiczną „infrastrukturę” stanowią o walorach obszarów wiejskich. Mogą równie dobrze promować produkty mleczne Normandii jak i jej atrakcje krajobrazowe.

Przyszłość tradycyjnych sadów zależy od poziomu uzyskanej z nich produkcji i popytu. Priorytetem więc jest podniesienie wysokości konsumpcji soku jabłkowego i cydru, ale także promocja tych produktów wśród młodych pokoleń.